Zo draagt de sociale kringloopketen RataPlan bij aan duurzaamheid: “Tweedehands is hip”

RataPlan begon in Den Helder in 1982. Inmiddels opent de 34e vestiging binnenkort haar deuren. Een indrukwekkende groei, zeker voor een sociale organisatie zonder winstoogmerk. “RataPlan opereert vanuit verschillende maatschappelijke en duurzame doelstellingen, onder andere om verspilling te voorkomen, hergebruik te bevorderen en een fijne werkplek te zijn voor mensen met afstand tot de arbeids4markt,” vertelt Gert-Jan, die negentien jaar geleden de kans kreeg om directeur te worden en de organisatie te laten floreren.

“En dat lukte - heel goed zelfs. Mijn achtergrond ligt in de milieutechnologie en mijn familie werkte altijd al in de detailhandel. Daardoor zag ik mogelijkheden om kringloopwinkels leuker te maken en duurzamer consumeren aan te moedigen.” 

1 kilo handel = 1 kilo minder CO2

Dat RataPlan bijdraagt aan duurzaamheid, staat buiten kijf. “TNO heeft jaren geleden onderzoek gedaan naar kringloopwinkels. Over het algemeen geldt: elke kilo die kringloopwinkels opnieuw in de omloop brengen, scheelt een kilo CO2-uitstoot. In de 33 RataPlan-winkels gaat er jaarlijks ongeveer 19 miljoen kilo aan spullen door onze handen. In deze winkel in Alkmaar is dat 1 miljoen kilo. Daarvan lukt het om ongeveer de helft weer te verkopen, maar uiteindelijk blijft slechts 12% van de handel die binnenkomt, over als (grof) restafval. Hoe doen wij dat? Van de spullen die niet verkocht worden, kunnen wij een deel sorteren. We houden hout, metalen op soort, plastic en elektronica allemaal apart. Voor de verwerking hiervan schakelen wij HVC, GP Groot en Stichting OPEN (voor elektronica) in. Voor specifieke producten (zoals bijvoorbeeld cd-hoesjes) zijn altijd afnemers te vinden.” 

Met name bij elektronica merkt Gert-Jan dat consumptie enorm modegevoelig is. “Een televisie met zo’n toeter eraan wil niemand meer hebben. Soms is elektronica ook gewoon kapot. Dat zien we uiteraard pas als we het testen. Het beste is om je kapotte apparaten zelf naar de milieustraat of een winkel met inzamelbak te brengen, maar ook wij kunnen ze op de juiste manier laten recyclen.” 

Uiteindelijk worden er van de gesorteerde materialen grondstoffen voor nieuwe producten gemaakt, vertelt Gert-Jan. “We hebben in Alkmaar en Delft grote grondstoffen-hubs, waar verschillende afnemers onze gesorteerde grondstoffen komen halen voor recycling. En in Heerhugowaard zit onze recyclefabriek voor kleding. Daar sorteren we kleding die uit de ondergrondse containers komt. Het kwalitatief goede textiel dat hieruit komt, hangen we als voorraad in onze (nieuwe) winkels. Het textiel dat we niet kunnen verkopen, sorteren we. Wol, katoen, spijkerstof, het gaat allemaal apart in bakken. Daar wordt uiteindelijk nieuwe kleding of isolatiemateriaal van gemaakt.” 

Elektrisch rijden in aantocht 

Vooralsnog is het transport verduurzamen nog een uitdaging, geeft Gert-Jan toe. “We willen al heel lang elektrisch rijden, maar tot vorig jaar bestonden de juiste wagens nog niet. Meerdere malen werd onze bestelling geannuleerd omdat ze niet leverbaar waren. Inmiddels zijn er drie elektrische vrachtwagens met laadklep in aantocht - die gaan we binnenkort testen. Hopelijk bevalt het goed, dan gaan we onze hele vloot op korte termijn verduurzamen.” 

Sociale werkplaats

Naast duurzaamheid die hoog in het vaandel staat, is Gert-Jan trots dat zijn organisatie zoveel mensen werk kan bieden. “Bij RataPlan bieden we werkgelegenheid aan een groep werknemers voor wie het lastig is om aan een baan te komen - om wat voor reden dan ook. Er zijn inmiddels 1600 mensen werkzaam bij RataPlan, waarvan tweederde in de kringloopwinkels werkt.” 

Waar werken de anderen? Nou, behalve de 33 kringloopwinkels beheert de RataPlan tientallen fietsenstallingen bij NS-stations. Hiervoor is Gert-Jan ooit benaderd door een wethouder uit Heerhugowaard, omdat de NS de fietsenstalling geautomatiseerd had en reizigers klaagden dat zij zich er niet meer veilig voelden. “Reizigers hoopten dat er een exploitant kon terugkomen. Meteen wist ik dat wij daar iets in konden betekenen, maar ik wilde er niet alleen een ‘bewaker’ neerzetten. Het moest leuk worden om er te werken en mensen de kans bieden om het vak van fietsenmaker en -verkoper te leren. Dit sloeg goed aan. De NS wilde het concept direct op meer stations invoeren: de reizigers waren tevreden en we gaven mensen kansen om te werken en leren, waar de NS helemaal achter staat. Inmiddels exploiteren we 50 stallingen in heel Nederland, waaronder ook die in Utrecht - de grootste fietsenstalling ter wereld.” 

Gert-Jan benadrukt dat er ook nog ruim 500 vrijwilligers bij RataPlan betrokken zijn. “Dit varieert van mensen die na hun pensioen lekker bezig willen blijven en/of het leuk vinden om te werken met de doelgroep die wij in dienst hebben.”

“Tweedehands is hip” 

Het is druk in de kringloopwinkels, dat is een (inter)nationale trend, stelt Gert-Jan. “Vintage kleding is hip, net als oude meubels opknappen en platenspelers en cassetterecorders een tweede leven geven. Wie weet raken televisies met een toeter ook ooit nog terug in de mode …”

Heel lang was de gemiddelde leeftijd van klanten die bij RataPlan winkelen 40+. Nu is dat 14+. Gert-Jan ziet steeds jonger en milieubewuster publiek in de winkels, die nauwelijks nog nieuwe kleding kopen. “Bij kringloopwinkels vind je unieke kledingstukken en de jonge generatie is veel meer bezig met het milieu. Zij passen beter op onze aarde dan hun ouders en voorouders. Wist je bijvoorbeeld dat er voor het maken van een nieuwe spijkerbroek duizenden liters water nodig is? Je bent dus ontzettend duurzaam bezig als je bij de kringloop een tof tweedehands exemplaar vindt.” 

Als we Gert-Jan vragen naar Rataplan’s missie voor de toekomst, twijfelt hij geen moment. “Het liefst willen we zó goed sorteren, dat we helemaal geen restafval hebben - in plaats van de huidige 12% die wij moeten afvoeren. Dit wordt een uitdaging natuurlijk, maar we gaan onze creativiteit inzetten om de komende decennia zo dicht mogelijk bij de 0% restafval te komen.”