Het iconische ijkgebouw door de eeuwen heen: van ijkkantoor naar de ‘huiskamer’ van Alkmaar

Als mensen handel willen drijven, is er behoefte aan meten en wegen - je moet immers een prijs kunnen vaststellen voor een bepaald gewicht van een gewas of de lengte van een stuk stof. Al in de bijbel komen balansen, maten en gewichten voor. Vóór de invoering van het metrieke stelsel kende ons land, net als de rest van Europa, een grote verscheidenheid aan maten en gewichten. Deze verschillen vormden een belemmering voor de handel. Zo kenden vele steden en dorpen de ‘el’ als lengtemaat en een ‘kan’ als inhoudsmaat, maar de lengte van die el en grootte van die kan varieerden per regio. Niet handig, dus. Aan het begin van de negentiende eeuw werden standaardmaten en -gewichten - liter, kilo en meter - ingevoerd en vastgelegd in de IJkwet. 

Om kopers te beschermen en ervoor te zorgen dat er niet gefraudeerd werd door handelaren, hield de Dienst van het IJkwezen (later Nederlands Meetinstituut) toezicht. In 1877 verrees het IJkgebouw in het Alkmaarse Victoriepark aan het Noordhollandsch Kanaal, dat fungeerde als ijkkantoor. De ijkmeesters reisden door de regio om gewichten bij de handelaren te controleren. Als het klopte, werd er een stempel in geslagen, zodat de klant zeker wist dat die inderdaad een kilo aardappelen kreeg als de weegschaal een kilo aangaf. In 1998 is de periodieke herijk van gewichten afgeschaft. 

Scholen, poppodium Parkhof en verval

In 1909 kwam er een handelsschool in het ijkgebouw en van 1920 tot 1970 was het een school voor Buitengewoon Lager Onderwijs. Eind jaren ‘70 werd het pand gekraakt en vanaf 1980 vestigden poppodium Parkhof (voor met name punkbands) en Stichting KOOK zich in het ijkgebouw. Parkhof werd een cultureel centrum van internationale allure, waar regelmatig grote punkbands optraden en zelfs (live)albums werden opgenomen. 

Vanaf 2009 stond het ijkgebouw een jaar of zes leeg. Het raakte in verval en de buitenmuren bleken de perfecte canvassen voor graffitikunstenaars. In 2014 werden plannen van ‘Stichting Vrienden van Victorie’ om het pand te restaureren, goedgekeurd. Op de hoofdingang is een graffitiwerk bewaard gebleven ter herinnering aan het Parkhof-tijdperk. Als je de deur van dichtbij bekijkt, zie je de vele lagen verf en posters die door de decennia heen op de deur geplakt zijn nog zitten - als de jaarringen van een boom. 

Van leegstand naar restaurant 

In 2016 werd het ijkgebouw in gebruik genomen als restaurant en sinds 2021 is het de Alkmaarse vestiging van De Eendracht, dat ook een bijzondere en lange geschiedenis kent. “Het begon allemaal in Abcoude in 1734. Daar opende een graaf een lokale herberg met paardenstal: De Eendracht. Grote deuren maakten het mogelijk om met paard en wagen de stal in te rijden en dus comfortabel uit te stappen”, trapt eigenaar Leon van Bourgonje af. 

Voordat Leon De Eendracht in Abcoude overnam, was er een restaurant in het hogere segment in gevestigd, maar de eigenaar van het pand wilde het ‘teruggeven’ aan het volk. “Iedereen moest bij De Eendracht terecht kunnen voor een kop koffie en een krantje in de ochtend, een lekkere lunch, een (bedrijfs)borrel of een goed diner met vrienden of familie. Hij zette ook grote tafels neer, waaraan gasten (kaart)spellen konden spelen.” 

Huiskamergevoel bij De Eendracht 

En dat werd uiteindelijk het concept van De Eendracht. “Het is een ‘huiskamer’ waar iedereen de hele dag welkom is, altijd gevestigd in een bijzonder, historisch pand. We zijn zeven dagen in de week open, vanaf acht uur ‘s ochtends. Dat is onze kracht: de deur staat altijd open. Het interieur is tijdloos en gezellig - met oude houten vloeren, lederen banken en tafels van natuurlijke materialen. We laten de historische details spreken.” 

Momenteel heeft De Eendracht acht vestigingen. Naast Abcoude zijn er restaurants in Enkhuizen, Weesp, Blaricum, Hilversum, Baarn, Amsterdam (Zuidas) en natuurlijk in Alkmaar.

Leon kocht het ijkgebouw in coronatijd, toen het leven voor restaurateurs allesbehalve stabiel was. “Het was erg spannend. Omdat restaurants dicht waren, hebben we met werknemers uit alle vestigingen van De Eendracht het pand in Alkmaar gebruiksklaar gemaakt. We hebben samen lambrisering getimmerd, de vloer gelegd en de muren behangen, met aanwijzingen van de aannemer. Iedereen was blij om iets te kunnen doen. Het gaf ons een energieboost en het bracht collega’s van verschillende vestigingen bij elkaar. Toen we bijna klaar waren met de verbouwing, werden er versoepelingen afgekondigd. De timing was perfect.”

Kwaliteit van eigen bodem

Leons compagnon Maik Kuijpers (ooit chef-kok bij De Librije in Zwolle) bedenkt het menu van De Eendracht, altijd geïnspireerd door de producten die het seizoen brengt. “Kwaliteit en duurzaamheid vinden we belangrijk. Qua segment ligt het ergens tussen een eetcafé en een brasserie in. Onze ingrediënten zijn van hoge kwaliteit en komen bij nationale leveranciers vandaan, waaronder Lindenhoff, Friethoes, Schmidt Zeevis en vanmenno. Alle vestigingen werken met dezelfde kaart - zo kunnen we centraal inkopen. We bundelen ritten van verschillende leveranciers, zodat we onze ingrediënten duurzamer kunnen laten leveren. Er rijdt geen bestelbusje rond met drie tomaten”, grapt Leon.

Verwonderd door het ijkgebouw 

De horeca-uitbater in hart en nieren (Leons ouders openden Merlet in Schoorl, waar zijn broer en schoonzus nu de eigenaar van zijn) is in de wolken met het ijkgebouw als locatie voor een van zijn restaurants. “Toen ik hoorde dat het pand te koop stond, heb ik pijlsnel gereageerd. We hebben het met zijn allen opgeknapt en we zijn nog steeds blij met het resultaat. De lichtinval is schitterend dankzij de hoge ramen en de ligging in Alkmaar is top. Rondom het ijkgebouw is veel ruimte, omdat het gelegen is in het Victoriepark. Met toestemming van de gemeente hebben we een groot terras kunnen aanleggen. En door de grootte van het pand is het ook geschikt voor feesten en partijen en zakelijke borrels of etentjes van (middel)grote bedrijven.”

Ook gasten reageren enthousiast, vertelt Leon. “Zodra ze binnenkomen, kijken ze meteen verwonderd om zich heen. Veel mensen vragen naar de geschiedenis, anderen vertellen anekdotes over de lange nachten die zij hier hebben beleefd in de tijd dat het nog een poppodium was...”

Tekst: Paul Post en Robin Pusch