Foto van het vervallen pand van de voormalige zoutziederij de Eendracht ten tijde van de restauratie in 1985. Foto: J. Elsinga, coll. Regionaal Archief Alkmaar
Foto van het vervallen pand van de voormalige zoutziederij de Eendracht ten tijde van de restauratie in 1985. Foto: J. Elsinga, coll. Regionaal Archief Alkmaar (Foto: J. Elsinga, coll. Regionaal Archief Alkmaar)

Schelphoek 2: van zoutziederij naar uitgeverij Kluitman

Algemeen

Wie via de Vondelstraat richting het centrum van Alkmaar rijdt, ziet tussen de nieuwbouwcomplexen ineens een karakteristiek monument opdoemen. Een grote schoorsteen markeert trots de plek waar het pand van de voormalige zoutziederij “De Eendragt” ligt. Een fraai, 18e-eeuws monument, dat zich kranig geweerd heeft tegen de opkomst van woontorens. 

Tekst: Paul Post (Regionaal Archief) en Robin Pusch

De Schelphoek is een gewilde plek om te wonen en recreëren, maar lange tijd was het een industriegebied met fabrieken en arbeidershuisjes. Schepen brachten producten als turf, zand en schelpen aan land, waar de straatnamen Turfmarkt, Zandersbuurt en Schelphoek ons nog aan herinneren. In de twintigste eeuw ontwikkelde het gebied zich en vestigden bekende Alkmaarse bedrijven als de Nederlandse Machinefabriek Alkmaar, de firma Eriks en orgelfabriek Pels zich rondom de Turfmarkt. Vanaf eind vorige eeuw verdwenen deze industrieën en fabrieksgebouwen werden afgebroken om nieuwbouwplannen te realiseren. 

Gelukkig werd de voormalige zoutziederij gespaard. Het bijzondere gebouw staat er al sinds 1782, toen er zeezout werd gezeefd en gedroogd in pannen en ketels. Zout was een belangrijk product, onmisbaar voor het conserveren van vis en ander voedsel. De productie van zout stopte uiteindelijk, maar tot 1970 bleef er een zouthandel in het pand gevestigd. Toen ook dat stopte, waren er plannen om het te slopen. Mede dankzij verzet vanuit de bevolking werd het gerestaureerd en kreeg het gebouw samen met de aangebouwde woning de status van Rijksmonument. De schoorsteen werd aan de lijst met gemeentelijke monumenten toegevoegd. 

Vijftien jaar geleden werd het pand overgenomen door de woningcorporatie Van Alckmaer. Eén van deze bedrijven die het nu huurt, is het bekende en oer-Alkmaarse bedrijf Kluitman, de uitgever van vele kinderboeken zoals Pietje Bell, Dik Trom, Kruimeltje, De Schippers van de Kameleon, Snelle Jelle en Kippenvel. Ook Kluitman kent een bijzondere en lange historie. Of, zoals Ton Uljee, Productiemanager, het verwoordt: “Wie is er niet met Kluitman opgegroeid? Bij de naam gaat niet bij iedereen meteen een belletje rinkelen, maar zodra je onze titels noemt, kent iedereen ze. Eén van onze speerpunten is om betaalbare boeken uit te geven die lezen leuk maken. We hebben inmiddels ook young adult romans en boeken voor volwassenen.” 

Ton werkt al 45 jaar voor Kluitman. “In 1976 begon ik als magazijnmedewerker. Ik weet nog heel goed dat we toen alles nog op papier moesten doen, zonder computers. Elke dag kwam er een grote zak post binnen. Het duurde ‘s ochtends twee tot drie uur om alles te lezen. Aan het einde van de dag ging zo’n zelfde zak post de deur weer uit. Er is enorm veel veranderd in de tijd dat ik voor de uitgeverij werk en ik vind het bijzonder dat ik dat allemaal heb meegemaakt.” 

In de 158 jaar dat Kluitman bestaat, heeft de uitgeverij in meerdere kantoren haar thuisbasis gehad. Het begon allemaal in 1864, in het pand met de klokgevel op de hoek van het Verdronkenoord en de Kapelsteeg, waar nu Aloha Café gevestigd is. Op 20 april 1904, het 40-jarig jubileum van Uitgeverij Kluitman, stopte Pieter Kluitman als directeur. Zijn zoons Hendrik Pieter en Willem Karel namen het over en de uitgeverij verhuisde naar een nieuw pand aan de Tesselschadestraat in Alkmaar. Daarna volgden de Oudegracht, de Kelvinstraat in Heerhugowaard en de Jan Ligthartstraat in Alkmaar. In 2015 betrok Kluitman het pand op de Schelphoek. “Toeristen staan regelmatig het bordje op de gevel te lezen en foto’s te maken. Er zijn nog oude elementen zichtbaar, waaronder de balken. Als het stormt, piept en kraakt het. Voorheen was het plafond tot aan de nok open, dan tochtte het flink. We hebben er nu platen tussen gelegd en het pand is vanbinnen gemoderniseerd. We hebben prachtig uitzicht op de Turfmarkt en de Accijnstoren - we zitten hier heerlijk.”

Schelphoek 2 - anno 2022